Niedożywienie w chorobie nowotworowej - rodzaje, przyczyny, objawy

Walka z niedożywieniem u pacjentów onkologicznych ma na celu nie tylko podniesienie jakości ich życia, ale stanowi istotny czynnik wpływający na odpowiedź na prowadzone leczenie i w konsekwencji na poprawę całkowitego wyniku terapeutycznego.

W kontekście chorób onkologicznych, których konsekwencje mogą prowadzić do niedożywienia wymienia się przede wszystkim: nowotwory jamy ustnej, raka gardła, raka przełyku, raka żołądka oraz inne nowotwory w zaawansowanym stadium rozwoju, zwłaszcza podczas leczenia onkologicznego. Niedożywienie u pacjenta onkologicznego prowadzi do ogólnego osłabienia organizmu, zmniejsza działanie sił obronnych organizmu (zmniejsza odporność), wpływa na wydłużony okres powrotu do zdrowia i gorszą tolerancję skutków ubocznych terapii onkologicznej.

Jakie są rodzaje niedożywienia?

Niedożywienie można podzielić na trzy rodzaje:

• Niedożywienie typu marasmus – ten typ niedożywienia związany jest z niedoborem białkowo-kalorycznym, czyli jest wynikiem przewlekłego głodzenia. Jego następstwem są: zmniejszenie masy ciała i innych wskaźników stanu odżywienia białkowego oraz osłabienie siły mięśniowej. Skrajnym przykładem tego rodzaju niedożywienia jest wyniszczenie nowotworowe.
• Niedożywienie typu kwashiorkor to ostre niedożywienie z hipoalbuminemią i obrzękami. W stanie tym nie dochodzi do zmniejszenia masy ciała, co bywa przyczyną wielu pomyłek. Charakterystyczne jest obniżenie stężenia w surowicy albumin i białek o krótkim okresie półtrwania oraz niewystępowanie zmniejszenia się rezerw tłuszczowych i mięśniowych. W tym typie niedożywienia stosuje się najczęściej żywienie dojelitowe.
• Niedożywienie typu mieszanego występuje w stanach dużego hiperkatabolizmu przy niedostatecznym dowozie białka. Pogorszeniu ulegają wszystkie wskaźniki stanu odżywienia, w tym masa ciała i wskaźniki antropometryczne oraz laboratoryjne.

Dlaczego choroba nowotworowa przyczynia się do rozwoju niedożywienia?

Choroba nowotworowa i leczenie onkologiczne zwiększają zapotrzebowanie organizmu człowieka na składniki odżywcze, jednocześnie utrudniając ich regularne dostarczanie przez szereg zmian metabolicznych i nieprzyjemnych dolegliwości. Poniżej wymienione zostały najważniejsze przyczyny rozwoju niedożywienia. Im więcej z nich występuje jednocześnie u Ciebie lub Twoich bliskich, tym szybciej może dojść do wyniszczenia organizmu. Można temu zapobiec włączając odpowiednie wsparcie żywieniowe.

Przyczyny rozwoju niedożywienia:

• negatywny wpływ guza na ośrodek odczuwania głodu w mózgu skutkujący brakiem apetytu,
• negatywny wpływ guza na metabolizm skutkujący nasilonym rozkładem tkanki mięśniowej i tłuszczowej (guz wykorzystuje składniki odżywcze z pożywienia i zgromadzone w ciele),
• obecność stanu zapalnego zwiększająca zapotrzebowanie na składniki odżywcze (np. białko),
• złe samopoczucie ograniczające spożycie żywności: nudności, wymioty, biegunka,
• dolegliwości ograniczające spożycie żywności: suchość w ustach, zmiany odczuwania smaku, problemy z połykaniem, nadżerki w jamie ustnej, ból,
• zły stan psychiczny przekładający się na brak apetytu,
• trudności z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych.

W okresie operacji onkologicznej dodatkowo wzrasta zapotrzebowanie na składniki odżywcze, a szczególnie białko.

Objawy i skutki niedożywienia w chorobach nowotworowych

Jednym z pierwszych objawów niedożywienia w chorobach nowotworowych jest spadek masy ciała. W początkowym okresie jest to spalanie tkanki tłuszczowej. Kolejnym etapem jest utrata mięśni, z których pozyskiwana jest energia w przypadku ograniczonego dostępu do białka. To z kolei bezpośrednio obniża siłę i aktywność fizyczną chorego. Na skutek pojawienia się choroby pacjent może ograniczać ilości spożywanego pokarmu – wynika to z braku apetytu. Rozwijający się nowotwór pozyskuje, a wręcz zabiera wartości odżywcze dostarczane do organizmu, co skutkuje ich mniejszą ilością dostępną dla naturalnych procesów.

Apetyt w chorobie nowotworowej maleje, pojawiają się nudności, zaburzenia metaboliczne i bóle – to częste objawy choroby nowotworowej prowadzące do ograniczenia odżywiania. Skutkują niedożywieniem, a w konsekwencji całkowitym wyniszczeniem organizmu. Pacjent częściej zapada na różnego rodzaju infekcje i gorzej toleruje leczenie.

Niedożywienie może prowadzić do konieczności przerwania leczenia. U osób nim dotkniętych trudniej goją się rany i częściej pojawiają się powikłania pooperacyjne. Walka z bakteriami i wirusami, nawet przy zwykłym przeziębieniu, jest utrudniona. Niedożywiony pacjent nie ma ani sił, ani chęci do walki z chorobą.

Jak radzić sobie z kacheksją?

Kacheksja to wielopłaszczyznowy proces, powodujący mimowolny i ciągły spadek masy ciała, któremu towarzyszy ogólnoustrojowy stan zapalny. U chorych ze stwierdzonym wyniszczeniem nowotworowym, zalecane jest żywienie sposobem naturalnym. Jeżeli rak zaatakował okolicę głowy, szyi oraz górnego odcinka przewodu pokarmowego i fizycznie niemożliwe jest odżywianie doustne lekarz powinien zalecić rozpoczęcie  żywienia drogą, która pomija struktury objęte nowotworem przez wykorzystanie np.: zgłębników nosowo-żołądkowych lub gastrostomii odżywczych.

Żywienie to polega na podaży pokarmu bezpośrednio do żołądka lub jelita cienkiego przy pomocy cienkich rurek zrobionych z silikonu. Służą do tego sondy odżywcze, które są wprowadzone przez kanał nosowy. W sytuacjach, gdy żywienie dojelitowe musi trwać dużo dłużej (miesiące, nawet lata), stosuje się specjalne przetoki zakładane endoskopowo lub chirurgicznie bezpośrednio z powierzchni skóry do żołądka lub jelita.

Żywienie dojelitowe pomaga zapobiegać zanikowi (atrofii) kosmków jelitowych, co pozwala zachować ich funkcje (zdolność do wchłaniania składników pokarmowych i zwiększanie powierzchni wchłaniania w jelitach). Kiedy nowotwór umiejscowiony jest w okolicach dalszych części przewodu pokarmowego przez co uniemożliwia funkcjonowanie jelit (np. przez rozległy zabieg chirurgiczny), konieczne jest wdrożenie żywienia pozajelitowego (parenteralnego), które jest prowadzone drogą dożylną.

Bardzo wyniszczeni pacjenci powinni otrzymy­wać ok. 35–45 kcal i nawet do 2 g białka na 1 kilogram prawidłowej masy ciała na dobę. Zaleca się, aby podaż energii z poszczególnych makroskład­ników rozkładała się następująco: węglowodany od 35 do 50% z całodziennej diety, tłuszcze od 30 do 50% i białko od 15 do 20%. Żywienie dojelitowe oraz pozajelitowe może być skuteczne tylko wtedy, gdy jest kompletne, co oznacza, że powinno pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki prawidłowej diety, w tym elektrolity, witaminy i składniki mineralne.

Wszelkie modyfikacje żywienia należy włączać stopniowo, obserwując tolerancję chorego. Zalecenia mogą być zmieniane w zależności od reakcji, objawów niepożądanych wywołanych chemioterapią lub radioterapią i stanu odżywienia pacjenta.

Przeszkodą do szybkiej poprawy stanu osób z kacheksją jest możliwość wystąpienia zespołu ponownego odżywienia (refeeding syndrome), zwanego również szokiem pokarmowym. Jest to zaburzenie metaboliczne, które występuje po wprowadzeniu pożywienia bogatego w glukozę i inne źródła energii, u pacjentów z niedoborami składników, takich jak fosfor, potas, magnez i witaminy z grupy B. Wyniszczony organizm nie jest w stanie poradzić sobie z nagłym wysokim stężeniem glukozy we krwi, ponieważ brakuje mu substancji, które warunkują prawidłowe przemiany biochemiczne tego cukru. Może to skutkować niewydolnością wielonarządową, oddechową, kwasicą metaboliczną, zaburzeniami rytmu serca, mogącymi prowadzić do jego zatrzymania. Żywienie medyczne wyniszczonych chorych zawsze musi być nadzorowane przez lekarza.

Gdzie pójść do lekarza specjalisty?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to prywatna przychodnia, w której pracują uznani specjaliści w leczeniu chorób nowotworowych. Pacjenci mogą też skorzystać z porad dietetyka, psychoonkologa. Przychodnia posiada też kontrakt z NFZ na świadczenie usług lekarza pierwszego kontaktu i pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej.

W celu umówienia się na konsultację u onkologa, genetyka skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna lub skorzystaj z internetowego konta pacjenta (IKP).

Źródła:
zwrotnikraka.pl/niedozywienie-w-chorobie-nowotworowej/
posilkiwchorobie.pl/onkologia/niedozywienie-w-chorobie-nowotworowej-z-czego-wynika-i-jak-mu-zapobiegac/
nestlehealthscience.pl/poradnik-zywienia-medycznego/onkologia/niedozywienie
zywieniemaznaczenie.pl/niedozywienie-u-pacjenta-onkologicznego-zywienie-medyczne-w-chorobie-nowotworowej-poprawia-skutecznosc-leczenia/